Het is nog nooit zo gemakkelijk geweest om osteoporose te voorkomen en te behandelen, maar toch neemt het aantal gevallen toe. Hoe kunt u het voorkomen?
Sari Harrar
Lisa Rustin uit Del Mar in Californië was 53 toen ze uitgleed op het trottoir en haar arm brak. Haar gynaecoloog adviseerde een botdichtheidstest, omdat afname van botmassa bij haar in de familie zat. Ze bleek osteoporose te hebben. Ze gooide haar hoge hakken weg, stopte met alpine skiën, ging meer calciumrijk voedsel eten en begon te wandelen met een rugzak vol boeken – trainen met extra gewicht is een goede manier om de botten te versterken. Daarnaast nam Rustin calcium- en vitamine D-supplementen en bifosfonaat, dat doorgaans wordt voorgeschreven bij behandeling van osteoporose.
Ze ziet haar botbreuk in zekere zin als een gelukkig toeval. “Toen mijn moeder al langer geleden haar heup brak, bestond er voor haar osteoporose nog geen behandeling”, zegt Rustin, inmiddels 58. “Nadat ik mijn arm had gebroken, brak zij haar schouder. Toen ik de uitslag van mijn botdichtheidstest kreeg, was zij inmiddels overleden aan de complicaties van die schouderbreuk. Dat was mijn wake-upcall”.
Osteoporose – de term betekent ‘poreus bot’ treedt op wanneer botcellen die worden afgebroken niet worden vervangen door nieuwe. Daardoor breken botten gemakkelijker en genezen botbreuken langzamer.
Statistisch gezien krijgt 50 procent van alle vrouwen tijdens hun leven een botbreuk door osteoporose – een groter risico dan het risico op een hartaanval, een beroerte en borstkanker bij elkaar. Voor mannen is het risico één op de vier; een man van boven de 50 krijgt eerder een botbreuk door osteoporose dan prostaatkanker.
Onder de twee miljoen Amerikanen die jaarlijks een botbreuk door osteoporose oplopen, gaat het bij 300.000 van hen om een gebroken heup. De helft van hen kan niet meer lopen zonder hulpmiddelen. Een op de vier overlijdt binnen een jaar. Osteoporose breekt niet alleen botten, het verwoest levens.
Dit is des te tragischer, omdat het de afgelopen 25 jaar heel goed behandelbaar is geworden en zelfs te voorkomen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is een DEXA-scan (van Dual Energy X-ray Absorptiometry) nauwkeurig genoeg om de diagnose osteoporose mee te stellen – hetzelfde geldt voor het voorstadium van osteoporose, osteopenie. DEXA-scans kunnen ook het risico op botbreuk vaststellen.
Bifosfonaten en andere medicijnen om lage botdichtheid te behandelen kunnen het risico op botbreuken bij vrouwen met 40 procent, en bij mannen met wel 67 procent verminderen.
Ondanks deze vooruitgang neemt het aantal botbreuken toe, in plaats van af. Uit een onderzoek uit 2018 bleek dat, na een decennium te zijn afgenomen, het aantal heupbreuken bij vrouwen tussen de 65 en 69 in de periode van 2013-2015 met 2,5 procent was gestegen en bij vrouwen van 70 tot 74 met 3,8 procent. Michael Lewiecki, directeur bij het New Mexico Clinical Research & Osteoporosis Centre, die het onderzoek leidde, schat dat in die periode van drie jaar 11.000 heupbreuken en 2.000 sterfgevallen hadden kunnen worden voorkomen.
Waardoor komt deze toename? Diepgewortelde misverstanden over wat de gezondheid van onze botten beïnvloedt, overdreven angst voor botversterkende medicatie, ander vergoedingsbeleid van botscans door verzekeringsmaatschappijen en ouder wordende babyboomers die denken ‘ik voel me gezond, dus er is niets met me aan de hand’: al die factoren dragen bij aan een hoger aantal botbreuken. “Onze bloeddruk en ons cholesterol laten we regelmatig meten, maar te veel mensen laten hun botdichtheid niet controleren”, zei Lewiecki tegen het Amerikaanse online nieuwsplatform newsmax.com. Als uw botten u lief zijn, doet u er goed aan deze belangrijke medische feiten onder ogen te zien.
Botdichtheidsscans zijn essentieel
De enige manier om vast te stellen of u osteoporose of osteopenie heeft, is met een botdichtheidsonderzoek. DEXA-scans gelden als de gouden standaard en worden door de Amerikaanse National Osteoporosis Foundation (NOF) geadviseerd voor vrouwen van 65 en ouder, voor mannen van 70 en ouder en voor iedereen van 50 die tot een risicogroep behoort, zoals vrouwen na de menopauze, rokers, mensen met ondergewicht, iedereen die dagelijks meer dan twee glazen alcohol drinkt, mensen bij wie osteoporose in de familie voorkomt, of mensen die eerder een botbreuk hebben gehad. Maar wacht niet op uw huisarts. Als u eerder een botbreuk heeft gehad, loopt u negen keer meer risico op een tweede breuk, zo blijkt uit onderzoek. Uit gegevens van de NOF uit 2017 bleek echter dat 96 procent van de vrouwen die ooit een botbreuk hadden gehad, zei dat hun arts geen botdichtheidsonderzoek had geadviseerd.
“Na een hartaanval worden mensen helemaal onderzocht en wordt er een levensstijl- en behandelprogramma opgesteld om een tweede te voorkomen. Dat zou ook moeten gebeuren na een botbreuk”, zegt dr. Bart Clarke, president van de American Society for Bone and Mineral Research en onderzoeker bij het Mayo Clinic College of Medicine and Science.
In de Verenigde Staten is een groot deel van het probleem dat het aantal zelfstandig gevestigde artsen met een DEXA-scanner sinds 2007 met 26 procent is gedaald; in dat jaar verlaagde Medicare de vergoeding die artsen per scan ontvingen. De meeste ziekenhuizen beschikken wel over scanners, maar in landelijke gebieden kan dit betekenen dat je er uren voor onderweg bent. Het gevolg is dat sinds 2008 bijna 3,7 miljoen minder Amerikaanse vrouwen die onder Medicare vallen een scan hadden ondergaan dan was verwacht.
Een positieve ontwikkeling is dat in 2018 een groep pleitbezorgers van meer aandacht voor gezonde botten adviseerde dat na een heup- of wervelbreuk alle betrokken zorgverleners, van artsen op de spoedeisende hulp tot diëtisten, erop toezien dat er een botdichtheidsscan wordt gedaan, eventueel gevolgd door behandeling.
Dat gebeurt al in ongeveer 200 medische instellingen in de Verenigde Staten, en met goede resultaten. Bij een instelling in Californië leidde dit bijvoorbeeld in vier jaar tot een daling van het aantal tweede botbreuken met 60 procent.
Als u nog geen 40 bent en één of meer risicofactoren voor osteoporose heeft, is het niet te vroeg voor een scan. Als u boven de 40 bent kunt u ook het risico op botbreuken laten schatten met de online Fracture Risk Assessment Tool (FRAX) op de website sheffield.ac.uk/frax. FRAX is geen vervanging van een botscan, maar het is een goede manier om te besluiten of u er een moet laten doen of de komende tien jaar risico loopt op een botbreuk.
Mannen moeten zich ook laten scannen (net als sommige jongeren)
Osteoporose is niet alleen een vrouwenaandoening. De 74-jarige Don uit Florida (op zijn verzoek noemen we zijn achternaam niet) kreeg op 44-jarige leeftijd de diagnose osteoporose, hoewel hij dagelijks wandelingen maakte en per week 60 kilometer fietste. “Ik had mijn rug verdraaid en op de röntgenfoto’s was te zien dat mijn ruggenwervels slechter werden”, zegt hij. “Het zit in mijn familie, hoewel ik denk dat ik de enige man ben die osteoporose heeft geërfd.”
Wetenschappers weten niet waarom, maar mannen lopen na een heupbreuk ten gevolge van osteoporose een groter overlijdensrisico dan vrouwen. Daarom is het zo belangrijk dat mannen zich laten scannen en indien nodig laten behandelen. Een jaar nadat Don was behandeld met bifosfonaat, gaf een tweede scan een betere uitslag. “Van het dagelijks slikken van pillen kreeg ik maagproblemen, maar één pil per week ging prima”, zegt hij. “Nu zorg ik dat ik gezond eet, ik neem vitamine D en K en calcium en ik wandel elke dag. Mijn botdichtheid is stabiel.”
Het verhaal van Don maakt ook duidelijk dat jongere mensen steeds meer risico lopen. Hoewel osteoporose het meest voorkomt bij vrouwen boven de 60 en mannen boven de 70, blijkt uit een onderzoek van de University of Nevada uit 2018 dat de gemiddelde dichtheid van dijbeenbot bij mensen die pas 30 waren in 2014 veel lager was dan in 2005.
Volgens de onderzoekers zijn te veel zitten en een inactieve levensstijl de belangrijkste oorzaken. Maar er zijn andere, verrassende risicofactoren: operatieve ingrepen om af te vallen, diabetes, borstkanker en luchtvervuiling. Die factoren worden allemaal in verband gebracht met botproblemen, net als androgeen deprivatie therapie (ADT) bij prostaatkanker en corticosteroïden (bij behandeling van reumatische artrose).
Supplementen alleen zijn niet genoeg
Uit een onderzoek bleek dat ongeveer drie op de tien postmenopauzale vrouwen denken dat het drinken van melk of slikken van calciumsupplementen genoeg is om botbreuken te voorkomen. Maar de onderzoeken naar calcium en diens rechterhand vitamine D, laten een verschillend beeld zien. Twee recente overzichtsstudies lijken erop te wijzen dat calcium en vitamine D de kans op botbreuk niet verminderen. Maar uit een onderzoek uit 2018 bleek dat er bij mannen een verband is tussen hogere consumptie van zuivelproducten en grotere mineraaldichtheid in botten en sterkere ruggenwervels.
Op dit moment adviseren de meeste deskundigen een dagelijkse inname van 1.000 tot 1.200 mg calcium en 400 tot 4.000 Internationale Eenheden (IU) vitamine D via eten drinken. (Een glas melk bevat 30 procent van de benodigde hoeveelheid calcium en 25 procent van de vitamine D.) Andere bronnen van calcium zijn kruisbloemige groenten zoals broccoli en boerenkool, niet-ontgrate sardines in blik en ontbijtgranen met extra calcium; zalm, tonijn en eierdooiers bevatten vitamine D en calcium.
Als u via uw voeding niet genoeg binnenkrijgt, adviseert dr. Clarke voor mensen onder de 70 een supplement van 500 mg calcium, plus 600 IU vitamine D; voor 70-plussers is dit 800 IU vitamine D. “Ook een gezond algemeen voedingspatroon is belangrijk, met genoeg eiwitten en niet te veel alcohol, cafeïne, koolzuurhoudende dranken of geraffineerde koolhydraten.”
Clarke benadrukt dat van geen enkel supplement is aangetoond dat het bij mensen met osteoporose botbreuken kan voorkomen. Sommige kunnen zelfs schadelijk zijn; dat gold voor het mineraal strontium, dat enige tijd werd aangeraden voor sterkere botten, maar dat nu in Europa van de schappen is gehaald nadat het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) had gewaarschuwd dat dit het risico op hartaanvallen en trombose vergroot.
Neem botbeschermende medicatie als uw arts dat adviseert
Bifosfonaten, zoals alendroninezuur (Fosamax) en ibandroninezuur verminderen het risico op botbreuken doordat ze de afbraak van botcellen vertragen. Deze middelen worden het vaakst voorgeschreven, omdat ze goed werken. Toch zijn ze vaak onderwerp van hevige discussie als er nieuwe leden toetreden tot osteoporose-belangengroepen. Dat merkte Marge Peterson, een 77-jarige gepensioneerde onderwijzeres uit New Mexico, die de groep Bone Boosters was gestart. “Mensen zijn doodsbenauwd”, zegt ze. “Ze hebben online zoveel negatieve publiciteit en foute informatie gelezen, of ze zijn door andere mensen bang gemaakt over bijwerkingen.” Tussen 2008 en 2012 is het aantal Amerikanen dat bifosfonaten gebruikt met ruim 50 procent afgenomen, zo blijkt uit een onderzoek van de National Institutes of Health.
Bijwerkingen zijn er zeker: pijn in botten, gewrichten en spieren; misselijkheid; brandend maagzuur en maagzweren. Een zeldzamer bijwerking is slijtage van het kaakbeen; bij één op de tienduizend patiënten is breuk van het dijbeen opgetreden. Maar volgens Andrea Singer, chief medical officer van de NOF, zijn de risico’s “erg laag, veel lager dan het risico op botbreuk bij onbehandelde osteoporose”. Uw behandelend arts kan u adviseren tijdelijk met de medicatie te stoppen of alternatieven voorstellen.
Sommige nieuwe behandelingen zijn veelbelovend. Uit een baanbrekend onderzoek uit 2018 onder 2.000 vrouwen met osteopenie bleek dat het bifosfonaat zoledroninezuur (Aclasta) het risico op een botbreuk met ongeveer een derde verminderde. Raloxifeen (Evista) en denosumab (Prolia) zijn alternatieven voor bifosfonaten die ook de afbraak van bot vertragen. Teriparatide (Forsteo) en abaloparatide (Eladynos), de middelen die het meest recent zijn goedgekeurd, werken anders; deze bevorderen de aanmaak van nieuw botweefsel.
Ook een beetje lichaamsbeweging helpt
Intensive lichaamsbeweging zoals dansen, joggen en touwtjespringen helpen om de botten sterk te houden, net als wandelen, trainen op een crosstrainer of een step-apparaat (traplooptraining), spiertraining en yoga.
Vroeger werden mensen met osteoporose gewaarschuwd geen intensieve training te doen, vanwege het risico op vallen en botbreuken. Maar in 2017 wees een onderzoek uit dat slechts twee keer per week 30 minuten intensief trainen bij postmenopauzale vrouwen met een lage botmassa de botdichtheid, botstructuur en de botsterkte vergrootte, zonder nadelige bijwerkingen. Een recente overzichtsstudie toonde aan dat de combinatie van training en medicatie beter werkt dan een van beide afzonderlijk.
Wilt u geen botten breken? Ga dan trainen tot het zweet u uitbreekt.